اهداف آرمانی در تکنولوژی‌ها

مدیریت، سندها و برنامه‌ها و چشم‌اندازهای استراتژیک در زمرۀ تکنولوژی‌ها هستند.

 

در پیش گرفتن اهداف آرمانیِ بی‌نهایت دشوار و احتمالاً غیرعملی و غیرواقع‌بینانه موجب به‌تعویق افتادن آن تا زمان مساعدتر می‌شود. ساخت یک‌بارۀ تکنولوژی‌های کلان به‌دلیل هزینه‌های انسانی و مالی زیادش، موجب دلبستگی جزمی به آن‌ها می‌شود و این امر به نوبه خود امکان نقد و اصلاح آن‌ها را تقلیل می‌دهد. در عوض، به‌کارگیری روش تدریجی اصلاحات و رفع ناکارآمدی تکنولوژی‌ها موجب می‌شود که طراحان و سیاستگذاران تکنولوژی‌ها به‌جای این‌که بکوشند با دلیل‌تراشی اشتباهات خود را موجه جلوه دهند و ثابت کنند همیشه حق با آن‌ها بوده است و همواره در راستای رسیدن به اهداف بلند گام برداشته‌اند، به تلاش و جستجوی خطاهای خود و اصلاح آن‌ها بپردازند و به این ترتیب زمینه مناسبی برای تحقق ظرفیت های مثبت فراهم آورند.

تفاوت تکنولوژی و علم

در تکنولوژی، بر خلاف علم، به‌دنبال صدق و حقیقت نیستیم؛ تکنولوژی نیازمند تحقق معیارهای کارآمدی است که برساختۀ خودماست؛ بنابراین محلّی و وابسته به شرایط است.

به‌طور کلّی دربارۀ تکنولوژی‌ها می‌توان پرسید که ایمن یا سالم هستند یا خیر؛ یک تکنولوژی اجتماعی و حقوقی یا قانونی آیا عادلانه است، حریم خصوصی را حفظ می‌کند؟ برای تحقق بخشیدن به ارزش‌ها معمولاً هنجارهایی وضع می‌کنند؛ مثلاً برای تحقق ایمنی در رانندگی توصیه می‌شود که «با احتیاط حرکت کنید». این هنجارها معمولاً در هر حوزۀ حرفه‌ای در قالب «نظام‌نامه‌های اخلاقی» یا «مقررات حرفه‌ای»، مثل «مقررات ملّی ساختمان»، تدوین می‌شود و ممکن است درجوامع و مناطق و زمان‌های مختلف تفاوت کند.

در حالی‌که شناخت علمی هدفش صدق است؛ به‌همین دلیل هم انتظار داریم نتایج آن کلّی و فراگیر و جهان‌شمول باشد.

 

پوپر و تاریخ‌نگاری و تبیین‌های تاریخی

همان‌طور که در علوم نمی‌توانیم از اتخاذ نظرگاه بپرهیزیم، در تاریخ هم نمی‌توانیم، و عقیده به امکان اجتناب از این امر، ناگزیر به خودفریبی و عدم دقت در سنجش می‌انجامد. البته غرض این نیست که مجازیم دروغ بگوییم و مسئلۀ صدق را سرسری بگیریم. هر وصف تاریخی از واقعیات، هر قدر هم تعیین صدق یا کذب آن دشوار باشد، یا راست است یا دروغ.

در تاریخ واقعیاتی که در دسترس ماست سخت محدود است و به خواست ما قابل تکرار و اجرا نیست؛ معمولاً واقعیاتی که با نظریۀ نارس سازگار است گزینش می‌شود. بنابراین به حق می‌توان ایراد گرفت که چنین نظریه‌هایِ آزمون‌ناپذیر تاریخی مستلزم دور است؛ در حالی‌که این ایراد به ناحق به نظریه‌های علمی گرفته می‌شد.  این‌ها را به تفکیک از نظریه‌های علمی تعبیرهای کلّی تاریخی می‌گوییم. تعبیر نمایندۀ نظرگاه است، بنابراین  حتی اگر فلان تعبیر تاریخی با تمام اسناد و مدارک موجود هم وفق دهد نباید آن را تأیید‌شده تلقی کرد. دوری بودن تعبیرها را نباید از یاد برد و همچنین نباید فراموش کرد که همیشه تعبیرهای دیگری نیز هست که شاید با تعبیر ما منافات داشته باشد، و با این حال، با همان اسناد و مدارک وفق دهد.

این دلیل بسیار ضعیفی است که بگوییم فلان تعبیر تاریخی درست است، چون به‌آسانی قابل اعمال است و هر چه را می‌دانیم تبیین می‌کند. طرفداران «فلسفه‌های افشاگرانۀ» گوناگون، به‌ویژه در میان روان‌کاوران و جامعه‌کاوان و تاریخ‌کاوان، اغلب از این نکته غفلت می‌کنند و شیفته و مفتون این امر می‌شوند که نظریاتشان به آسانی همه‌جا قابل اعمال است.

 

هیچ تعبیر تاریخی قطعی و نهایی نیست. هر نسلی حق دارد از خود تعبیرهای جدید بیاورد و حتی می‌توان گفت مکلف به این‌کار است، زیرا باید به نیاز عاجلی که از این حیث در میان است، پاسخ دهد.

 

 

—کارل پوپر

 

 

 

 

برخی نقدهای نادرست و خطاهای ناشی از بدفهمی فلسفۀ پوپر

برخی نقدهای نادرست و خطاهای ناشی از بدفهمی فلسفۀ پوپر

 

1. ابطال‌پذیری معیاری برای معناداری است.

2. ابطال قطعی نیست.

3.یکسان دانستن ابطال‌پذیری و ابطال - اولی مسئله‌ای منطقی و مربوط به شکل گزاره‌هاست، در حالی‌که دوّمی یک موضوع عملی است.

4. دانشمندان در فعالیت علمیِ خود ابطال نمی‌کنند.

5. تاریخ علم ابطال‌گرایی را رد می‌کند.

6. پوپر با نقدهای مؤثر لاکاتوش/کوهن/فایرابند مواجه است.

7. شکست نظریۀ حقیقت‌مانندی پوپر بر کلّ پروژۀ فلسفی او سایۀ تردید می‌اندازد.

8. از استقرا/موجه‌سازی گریزی نیست.

9. فلسفۀ پوپر هم نوعی پوزیتیویسم است؛ نوعی فلسفۀ تحلیلی است که در آن دیالکتیک و نظریۀ مؤثری دربارۀ نقد وجود ندارد. تمایزی که او بین باید/است و واقعیت/ارزش و قضایا/تصمیم‌ها می‌گذارد ابزار مناسبی برای نقد در اختیار قرار نمی‌دهد.

10. مسئلۀ مبنای تجربی در ابطال‌گرایی پوپر منجر به قراردادگرایی یا نسبی‌گرایی می‌شود.

نک به این‌جا

مذاکرات سیاسی و گفت‌و‌‌گوی انتقادی

مذاکرات سیاسی «گفت‌وگو» با رویکرد عقلانیت‌نقاد نیست؛ بنابراین طرفدار مذاکره لزوماً معتقد به فضای آزاد برای گفت‌وگوی عقلانی نیست. مذاکرات سیاسی نوعی تکنولوژیِ (احتمالاً) کم‌هزینه‌تر از جنگ برای تأمین منافع است. در حالی‌که در گفت‌وگوی انتقادی هدف رسیدن به حقیقت و حقانیت در عین اعتقاد به خطاپذیری خود است، و توافق نهایی چندان اهمیتی ندارد. به‌علاوه عقل‌گرای نقاد معتقد است می‌توان و باید له یا علیه مذاکرات سیاسی، مثل هر واقعیت یا تکنولوژی دیگر، گفت‌وگوی انتقادی داشت.

نقدهای نادرست چالمرز به پور در کتاب چیستی علم

برای نقدی بر تقریر ناقص و انتقادات نادرست الن چالمرز از پوپر در کتاب پرخوانندۀ چیستی علم اینجا را ببینید.

عقل‌گرایی چیست؟

راسل و پوپر علیه ویتگنشتاین

پیشرفت علم

«پیشرفت علم» به معنی این است که "... با هر گامی که به پیش می‌نهیم، و با هر مسئله‌ای که حل می‌کنیم، مسائلی تازه و حل‌ناشده را کشف می‌کنیم، و نیز در می‌یابیم جایی که بر آن ایستاده‌ بودیم و آن را امن می‌پنداشتیم، حقیقتاً ناامن و نااستوار بوده است."

—— #پوپر، اسطورۀ چارچوب.

معرفت عینی

--- from Popper's Objective Knowledge