گمانه

دربارۀ فلسفه، علم و اندیشه

گمانه

دربارۀ فلسفه، علم و اندیشه

تاریخ‌نگاری علم

چهارشنبه, ۲۶ خرداد ۱۳۹۵، ۰۱:۰۱ ق.ظ

«به‌کار بردن مفهوم x  برای تحلیل‌های دورۀ تاریخی Y درست نیست، چون این مفهوم در آن دوره وجود نداشته است»

 

این نظر یا انتقادِ رایج، یا بهتر است بگویم فرمول مبتذلی است که همیشه و همه‌جا  کاربرد دارد - بدون این‌که نیازی باشد اصلاً به ادعای اصلی طرح و نظریۀ مربوطه توجه کنیم .  اما یا اساساً غلط است، یا به‌نحو پیش‌پاافتاده‌ای درست است. زیرا مفاهیم و کلمات مهم نیستند؛ مهم نظریه‌ها هستند، و انتقاد فوق تنها زمانی محتوای مهمی دارد که ناقد نشان دهد مفهوم x  «لزوماً » متکی به نظریه‌ای است که در دورۀ  Y قابل کاربرد نیست. وگرنه در بهترین حالت این انتقاد - حالا هر چقدر هم با الفاظ  عجیب بزک شده باشد - بیش از این معنا نمی‌دهد که "لطفاً بگویید منظور شما از مفهوم x چیست"؛ اما گاهی اظهار لحیه و فضل‌فروشی است!

اگر دست این جماعت بود اجازه نمی‌دادند که در کتاب‌های فیزیک نسبیتی و کوانتومی از مفاهیمی مثل "جرم" و "انرژی" و "نیرو" استفاده کنند، زیرا این مفاهیم در فیزیک کلاسیک معنای دیگری دارد! همان‌طور که الان می‌گویند برای تحلیل اوضاع فلان دورۀ تاریخی از مفاهیم "سیاست" و "سیاست‌گذاری" و ... استفاده نکنید!

۹۵/۰۳/۲۶
علیرضا منصوری

تاریخ‌نگاری علم